Cuci Han Kimdir?

Cuci Han (d. 1185 - ö. 1227), Cengiz Han'ın en büyük oğlu. Bazı kaynaklarda Cuci Han olarak geçse de Cengiz Han'dan önce öldüğü için hanedan, kardeşleri ve oğullarıyla sürmüştür, kendisi han olmamıştır.

Hayatı

Cuci Han, Cengiz Han’ın dört oğlundan en büyüğü.

1169 yılında doğdu. Babasının Merkit yağmasından dönüşü esnasında dünyaya geldiğinden kendisine “yoldan gelen” anlamında Cuci adı verildi. Cengiz Han’ın Çin’in kuzeyindeki bozkır kavimlerini bir idare altında birleştirmesi sırasında 1218 yılında babası tarafından Kırgızlar üzerine gönderildi. Cuci Kırgızları idare altına aldıktan sonra ertesi yıl babasının maiyetinde diğer kardeşleriyle birlikte Harezmşahlar üzerine yapılan sefere katıldı. Daha sonra babası tarafından İrtiş ırmağından İtil ırmağına kadar olan bölgeleri itaat altına almakla görevlendirildi. Batı Sibirya’yı İtil ırmağı boylarına kadar itaat altına alan Cuci, ardından Yenikent ve Barçınlığkenfi zaptederek Gürgenç’e yöneldi. Burayı da ele geçirmek için kardeşleri Çağatay ve Ögedey’le birleşti. 1221’de Cebe Noyan ve Subutay Noyan’ı Muhammed Harezmşah’ı takiple görevlendirdi. Kendisi ise Tuluy ile birlikte Buhara, Semerkant, Nahşeb ve Tirmiz’i zaptetti, kışı Ceyhun bölgesinde geçirdi. 1222 yılında Harezm’in merkezi Gürgenç ateşe verildi, sanatkarlar hariç halkın %90’ı kılıçtan geçirildi.

Cengiz Han, Harezm’in bu bölümüyle birlikte İrtiş’ten İtil’e kadar Batı Sibirya’yı oğlu Cuci idaresine verdi. Bu sırada kumandanlarından Cebe ve Subutay ileri harekatta bulunarak Azerbaycan ve Derbent üzerinden Kuzey Kafkasya’ya girdiler, Kırım’a kadar uzandılar ve buraları yağmaladılar. Cebe ve Subutay’ın bu seferleri keşif niteliğinde olup Cuci Han’ın yurdunun batıya doğru genişlemesini hazırlamak içindi. Asıl batı seferleri Cuci’nin ölümünden sonra oğulları zamanında yapılmış ve Altın Orda Devleti’nin temelleri atılmıştır. 1226 yılı sonlarında veya daha kuvvetli bir rivayete göre 1227 yılı başlarında Cuci bir sürek avı sırasında atından düşerek ölmüştür. Kaynaklarda on sekiz kadar erkek çocuğu kaydedilen Cuci’nin oğullarından ikincisi Batu(Sayın) Han babasına halef olarak Altın Orda Hanlığı’nı kurdu. Büyük oğlu Orda, Gök Orda Hanlığı’nın kurucusudur. Beşinci oğlu Şiban Han ise Özbek Hanlarının atasıdır. On üçüncü oğlu Togay Timur neslinden gelenler, Batu Han sülâlesinin sona ermesinden sonra Altın Orda Hanlığı’nı devam ettirmişler, daha sonra da Kazan, Kırım ve Astarhan Hanlıklarının kuruluşunu hazırlamışlardır.

Cuci Han 1227’den 1783 yılında kadar Deşt-i Kıpçak hüküm süren hükümdarların hepsinin atası durumundadır.

Kaynak: Diyanet İslam Ansiklopedisi , Wikipedia